Z wokandy Trybunału Konstytucyjnego

I. (konieczność informowania podejrzanego i jego obrońcy o terminie posiedzenia)
W dniu 27 października 2015 roku Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok, K 5/14, dotyczący braku w przepisach procedury karnej rozwiązań gwarantujących osobie, w stosunku do której stosowane są środki przymusu, lub jej obrońcy prawa do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na postanowienie w przedmiocie tego typu środków. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 464 § 2 w związku z art. 464 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim nie gwarantuje podejrzanemu (oskarżonemu) lub jego obrońcy prawa do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego innego niż tymczasowe aresztowanie, a także zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 42 ust. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.

Zakwestionowane przez RPO przepisy procedury karnej, nie przewidując ani obowiązku poinformowania o terminie posiedzenia sądowego, ani obowiązku dopuszczenia do udziału w tym posiedzeniu, prowadziły do istotnego ograniczenia prawa do rozpatrzenia sprawy przez sąd w toku rzetelnej i sprawiedliwej procedury, jak i prawa do obrony. Ograniczenie prawa do udziału w posiedzeniu sądu oraz prawa do bycia wysłuchanym nie było przy tym, w ocenie Trybunału, konieczne.

II. (brak możliwości zaskarżenia decyzji sądu od orzeczenia w przedmiocie przewlekłości postępowania)
Rezygnacja przez ustawodawcę ze środków zaskarżenia od orzeczeń w przedmiocie przewlekłości postępowania jest racjonalnym ograniczeniem prawa do sądu i prawa do zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji oraz nie godzi w prawa i interesy stron postępowania głównego, ale służy realizacji przysługującego im prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki – stwierdził Trybunał Konstytucyjny w dniu 22 października 2015 roku, SK 28/14.

Problem konstytucyjny sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy brak możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie oddalenia skargi na przewlekłość postępowania pozostaje w zgodzie z zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego, wyrażoną w art. 176 ust. 1 konstytucji, oraz zasadą zaskarżalności orzeczeń wynikającą z zasady sprawiedliwości proceduralnej, mającą zakorzenienie w art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, postępowanie w przedmiocie przewlekłości postępowania jest objęte gwarancjami wynikającymi z zasady sprawiedliwości proceduralnej. Mimo że jego przedmiotem nie jest odrębna sprawa w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji, postępowanie to jest funkcjonalnie powiązane z postępowaniem co do istoty sprawy, ma bowiem za zadanie zapewnienie jego sprawnego biegu i rozpoznanie sprawy głównej bez nieuzasadnionej zwłoki. Z tego względu postępowanie ze skargi na przewlekłość postępowania objęte jest gwarancjami wynikającymi z art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji.

III. (tylko kwalifikowane naruszenie prawa uzasadnia naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego)
Celem zaskarżonego art. 417[1] § 2 kodeksu cywilnego jest przede wszystkim ochrona konstytucyjnych wolności i praw. Dlatego też sąd stosując go powinien każdorazowo ustalać, czy niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie nie stanowi źródła naruszenia praw konstytucyjnych – stwierdził Trybunał Konstytucyjny w dniu 27 października 2015 roku, SK 9/13.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pojęcie niezgodności z prawem, o którym mowa w art. 77 ust. 1 Konstytucji ma charakter autonomiczny i jednolity na poziomie konstytucyjnym dla wszystkich wypadków wyrządzenia szkód przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej. Oznacza zaprzeczenie zachowaniu nakazanemu albo zakazanemu przez normy prawne dekodowane z aktów tworzących konstytucyjny system źródeł prawa (art. 87-94 Konstytucji). TK podtrzymał swój pogląd wyrażony w wyrokach SK 77/06 oraz SK 4/11, że wypracowane w orzecznictwie sądowym węższe rozumienie niezgodności z prawem znajduje konstytucyjne uzasadnienie.

Naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego można żądać po stwierdzeniu jego oczywistej i rażącej niezgodności z prawem, która ma zarazem charakter obiektywny. Trybunał podkreślił, że prawo do odszkodowania za niezgodne z prawem orzeczenie sądu powstaje wtedy, gdy niezgodność ta ma charakter obiektywny. Z obiektywnym charakterem niezgodności mamy do czynienia w szczególności wtedy, gdy orzeczenie sądu prowadzi do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw człowieka. W takim przypadku należy uznać, że mamy do czynienia z niezgodnością o charakterze oczywistym i rażącym.