Nadużycie prawa procesowego – sankcje przewidziane przez k.p.c.

Nowa regulacja obowiązuje od 7 listopada 2019 roku na podstawie zmian wprowadzonych ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469).

Zgodnie z art. 4(1) k.p.c. z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono. Ustawodawca wyjaśnił, że tego rodzaju działania stron to nadużycia prawa procesowego (instytucja nadużycia prawa procesowego). Do najczęściej występujących sytuacji Ustawodawca zaliczył i wyróżnił:
1) wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej,
2) wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego,
3) wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego,
4) wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie,
5) wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku.

Poza tym do nadużyć prawa procesowego może także dochodzić w sytuacjach, którym nie można jednoznacznie przypisać takich cech, choć co do zasady mają one dwie wspólne właściwości:
– są podejmowane na podstawie i w granicach prawa procesowego (uprawnienia do wytoczenia powództwa, uprawnienia do wniesienia zażalenia itd.),
– nie zmierzają jednak do osiągnięcia celu, w którym odpowiednie instytucje procesowe zostały ustanowione. Podstawowym celem takich działań jest przeciągnięcie postępowania, doprowadzenie do swoistego paraliżu wymiaru sprawiedliwości.

Zgodnie z art. 226 § 1 k.p.c. ilekroć zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy wskazuje na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd poucza ją o możliwości zastosowania wobec niej środków, o których mowa dalszej części przepisu. Ustawodawca przewidział szereg sankcji, które mogą być stosowane w przypadku stwierdzenia nadużycia praw procesowych przez stronę. Część z nich można stosować z urzędu, a więc bez względu na inicjatywę strony przeciwnej, niektóre – tylko jeśli stosowne żądanie zgłosi przeciwnik procesowy.

Do środków, które mogą być zastosowane z urzędu należą:
1. ukaranie grzywną, lub
2. nałożenie na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości (niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu).

Z kolei do środków stosowanych wyłącznie na skutek wniosku strony przeciwnej ustawodawca zaliczył:
1. przyznanie od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,
2. podwyższenie stopy odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.

Czas pokaże czy słuszny zamysł Ustawodawczy (usprawnienie i przyspieszenie postępowań cywilnych) zostanie osiągniety po kolejnej, bardzo obszernej nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego (ponad 300 zmian przepisów).