Kiedy organy podatkowe nie mogą pozbawić prawa do odliczenia VAT ?

Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyrokach z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawach połączonych C-80/11 Mahagében kft i C-142/11 Péter Dávid, jak i najnowszym z 11 stycznia 2024 r. w sprawie C‑537/22, wskazał, iż to do organów podatkowych należy weryfikacja prawidłowości rozliczeń podatkowych.

Niemniej odmowa przyznania prawa do odliczenia stanowi wyjątek od zasady podstawowej (jaką jest istnienie takiego prawa), a zatem organy podatkowe są zobowiązane wykazać, że podatnik dopuścił się oszustwa w zakresie VAT lub że wiedział, względnie powinien był wiedzieć, iż transakcja mająca stanowić podstawę prawa do odliczenia wiązała się z oszustwem. Innymi słowy – ciężar dowodu spoczywa na organach podatkowych. Nie można przy tym od podatnika wymagać, by dokonywał on kontroli u dostawcy czy kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do których dokonywania środkami dysponuje organ podatkowy. Organ nie może też wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy wystawca faktury wypełnił swoje obowiązki w zakresie deklaracji i zapłaty VAT.

Jest to kolejne ważne orzeczenie TSUE. Trybunał uznał, że kwestia należytej staranności jest kluczowa.

Pamiętać należy, iż zgodnie z którą zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że nakłada ona na sąd krajowy obowiązek odstąpienia od oceny prawnej dokonanej przez sąd krajowy wyższej instancji, jeżeli uzna on, że ocena ta nie jest zgodna z prawem UE i orzecznictwem TSUE. Zasada ta nie stoi jednak na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które nakazuje sądom krajowym niższej instancji uzasadnienie odstępstw od wytycznych przedstawionych przez sąd wyższej instancji. Innymi słowy – sądy niższych instancji w państwach członkowskich powinny się kierować w pierwszej kolejności wykładnią dokonaną przez TSUE (a nie przez sąd krajowy), natomiast prawo lokalne może (i nie jest to sprzeczne z regulacjami unijnymi) wymagać uzasadnienia w zakresie odstąpienia od wytycznych instancyjnych.

Organy nie mogą wymagać, aby nabywca sprawdzał, czy dostawca jest rzetelnym podatnikiem VAT, czy płaci podatek i czy prowadzi działalność w sposób prawidłowy. Od tego są organy państwa, a nie uczestnicy obrotu. Rolą podatnika jest sprawdzenie, czy dostawca jest faktycznie podatnikiem VAT (w Polsce służy do tego tzw. biała lista) i zachowanie staranności typowej dla danej branży.