Doręczenie decyzji podatkowej – wybrane aspekty procesowe

Grudzień jest tradycyjnym miesiącem, w którym Poczta Polska doręcza  najwięcej decyzji ustalających zobowiązanie podatkowe z tytułu opodatkowania dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych.  

Aby zobowiązanie to mogło jednak powstać, decyzja ustalająca wysokość takiego zobowiązania powinna być doręczona podatnikowi w ciągu  pięciu lat od końca roku kalendarzowego, licząc od końca roku, w którym upłynął termin do złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, za rok podatkowy, którego dotyczy decyzja. Przepisy określające doręczenia zawarte są w rozdziale 5 działu IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), dalej jako „o.p.” przewidują trzy sposoby doręczenia pisma adresatowi.

Pierwszym z nich jest doręczenie właściwe, uregulowane w art. 145 o.p., kiedy pisma doręcza się stronie, jej przedstawicielowi lub ustanowionemu pełnomocnikowi (art. 145 § 1 i 2) za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez upoważnione osoby (art. 144). W przypadku doręczania pism osobom fizycznym, przez które należy rozumieć zarówno stronę postępowania podatkowego, jak też jej przedstawiciela lub ustanowionego pełnomocnika, w pierwszej kolejności dokonuje się go bądź to bezpośrednio w stosunku do adresata pisma, bez korzystania z pośrednictwa innych osób, poprzez doręczenie w jego mieszkaniu lub miejscu pracy (art. 148 § 1), w siedzibie organu podatkowego (art. 148 § 2 pkt 1) lub w każdym miejscu, gdzie się adresata zastanie (art. 148 § 3), bądź też w drodze doręczenia pośredniego w miejscu pracy adresata, ale osobie upoważnionej przez pracodawcę do odbioru korespondencji (art. 148 § 2 pkt 2).

Drugim sposobem jest doręczenie zastępcze, kiedy to w przypadku nieobecności adresata w mieszkaniu pismo doręcza się za pokwitowaniem pełnoletniemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, gdy te osoby podjęły się oddania pisma adresatowi (art. 149). Do uznania doręczenia zastępczego za prawnie skuteczne koniecznym jest łączne spełnienie następujących przesłanek:

– adresatem pisma jest osoba fizyczna,

– adresat jest w danym momencie nieobecny w mieszkaniu, w którym zamieszkuje,

– adres tego właśnie mieszkania jest w aktach sprawy podany jako aktualny,

– pismo oddaje się jednej z osób wymienionych w art. 149 o.p. i zostaje zachowana określona kolejność osób wskazana w tym przepisie

– odbiór pisma zostaje pokwitowany przez daną osobę,

– osoba ta zobowiązuje się do oddania pisma adresatowi,

– zawiadomienie o doręczeniu zastępczym umieszcza się co najmniej w jednym z miejsc wymienionych w przepisie art. 149 o.p. zdanie drugie.

Dopiero w przypadku niemożności doręczenia w pierwszy sposób (doręczenie właściwe), bądź też w drugi sposób (w drodze doręczenia zastępczego), zastosowanie znajdzie regulacja art. 150 § 1 o.p. przewidująca trzeci sposób doręczenia (fikcja prawna doręczenia pisma), polegający na przechowaniu pisma przez pocztę przez okres 14 dni w swojej placówce pocztowej, w przypadku jego doręczania przez pocztę, lub złożenie pisma na okres 14 dni w urzędzie gminy (miasta), w przypadku doręczania tego pisma przez pracownika organu podatkowego lub przez inną upoważnioną osobę, przy czym jeżeli adresat nie odbierze pisma, doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia tego okresu, a pismo pozostawia się w aktach sprawy.

Doręczenie należy do tzw. czynności materialno-technicznych, z których dokonaniem przepisy wiążą określone skutki prawne np. związanie decyzją, rozpoczęcie biegu terminu do wniesienia odwołania czy też powstanie zobowiązania podatkowego (z nieujawnionych źródeł). Z gwarancyjnego charakteru instytucji doręczenia wynika zaś, że jedynie doręczenie zgodne z obowiązującymi przepisami można uznać za skuteczne i wywołujące określone następstwa prawne. W aspekcie zaś uprawnień strony postępowania prawidłowe doręczenie stanowi konkretyzację prawa do jej czynnego udziału w każdym stadium postępowania (art. 123 o.p.). Przy czym należy wskazać, że sposób doręczenia pism w postępowaniu podatkowym uregulowany zostały przepisami o.p. w sposób odrębny i, co do zasady, wyczerpujący (por. np. wyrok NSA z dnia 5 października 2010 r., sygn. akt I FSK 1641/09). Z tych względów, instytucja doręczenia zastępczego jako wywierająca istotne skutki dla praw uczestników postępowania musi być stosowana bardzo restrykcyjnie i każde odstępstwo od przewidzianych w niej unormowań musi skutkować przyjęciem, że w istocie nie doszło do zastępczego doręczenia pisma (tak ostatnio np. WSA w Szczecinie w wyroku z 6 grudnia 2012 r., sygn. akt I SA/Sz 373/12). Uregulowany w art. 150 § 2 o.p. sposób doręczenia stanowiący fikcję prawną – ustanowioną na zasadzie wyjątku – nie może budzić wątpliwości. Jeśli takowe istnieją nie można przyjąć, iż doszło do skutecznego doręczenia korespondencji (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 26 sierpnia 2008 r., sygn. akt III SA/Wa 871/08). Dla uznania, że decyzja została skutecznie doręczona stronie w trybie art. 150 o.p. konieczne jest wykazanie przez organ administracji, że placówka pocztowa zawiadomiła adresata w sposób nie budzący wątpliwości o nadejściu pisma i miejscu, gdzie może je odebrać (por. wyrok NSA z dnia 31 stycznia 2006 r., sygn. akt I FSK 565/05).