Cesja wierzytelności a podatki (VAT i PCC)

Cesja wierzytelności (cesja – od łacińskiego słowa cessio oznaczającego „(dobrowolne) ustąpienie”), to instytucja prawa cywilnego, uregulowana w przepisach art. 509-517 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 509 kc wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Zbywający wierzytelność nazywany jest cedentem a nabywca – cesjonariuszem.

Z chwilą dokonania cesji wierzytelności na nowego nabywcę przechodzą wszystkie prawa, które wynikają ze stosunku między dłużnikiem, a starym wierzycielem, tj. zbywcą wierzytelności. – W praktyce obrotu gospodarczego możemy spotkać się też z instytucją tzw. cesji powierniczej. Jest ona alternatywą dla „typowej” umowy cesji opisanej. Jej celem jest ściągnięcie wierzytelności od dłużnika. Polega na tym, że wierzyciel ceduje wierzytelność na nabywcę, a ten odzyskuje ją i następnie zwraca wierzycielowi. Jest to zatem – mówiąc w dużym uproszczeniu – cesja zwrotna.

Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że kluczowe jest ustalenie, czy wierzytelność, która jest cedowana na inny podmiot, jest “trudna”, czy nie ma problemów z jej wyegzekwowaniem (por. wyrok TSUE z 27 października 2011 r., sygn. C-93/10 i uchwałę NSA z 19 marca 2012 r., sygn. akt I FPS 5/11). Można w nich znaleźć wytyczne co do rozumienia art. 8 ust. 1 ustawy o VAT w odniesieniu do cesji wierzytelności.

Gdy cesjonariusz nabywa wierzytelność od cedenta za cenę, która jest niższa od nominalnej wartości wierzytelności i nie towarzyszy temu żadne wynagrodzenie z tytułu nabycia długu, a przy tym umowa zawarta jest na własne ryzyko nabywcy (czyli cesjonariusza), to nie mamy do czynienia z odpłatną usługą w rozumieniu przepisów VAT. Brak VAT skutkuje koniecznością opodatkowania tej transakcji podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Inaczej jest, gdy wierzytelność nie ma charakteru trudnej, bo nie ma wątpliwości, że jest ona należna lub zagrożona, a wynagrodzeniem nabywcy jest dyskonto. W takiej sytuacji nabywca uwalnia zbywcę wierzytelności od potencjalnych trudności związanych z odzyskaniem długu, a dodatkowo uzyskuje z tego tytułu wynagrodzenie (dyskonto). Dlatego, w świetle orzecznictwa TSUE i NSA, takie świadczenie może zostać zaklasyfikowane jako odpłatna usługa, która podlega VAT.

Skoro aktywność Strony nie jest odpłatnym świadczeniem usługi, a jednocześnie waloru takiego nie ma również cesja wierzytelności, oceniana z perspektywy jej zbywcy / cedenta (ta bowiem jest przejawem wykonywania prawa własności w stosunku do wierzytelności), nie sposób przyjąć, że miało miejsce zdarzenie objęte zakresem przedmiotowym ustawy o podatku od towarów i usług, skutkujące powstaniem obowiązku podatkowego z tytułu tej daniny publicznej. Oznacza to, że transakcja podlega opodatkowaniu podatkiem PCC, a nie podatkiem VAT.

Orzecznictwo w tej sprawie jest jednak niejednolite (wszystkie nieprawomocne; po myśli przedsiębiorców por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 września 2022 r. (sygn. akt VIII SA/Wa 357/22 czy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach w wyroku z 13 maja 2021 r. (sygn. akt I SA/Gl 471/21, a inny skład WSA w Gliwicach orzekł po myśli fiskusa – wyrok z 14 maja 2021 r., sygn. akt I SA/Gl 455/21).