Tzw. ulga na złe długi a podatek VAT od zbytej wierzytelności

Rozważmy bardzo praktyczny przypadek z życia. Otóż nasz kontrahent nie zapłacił za wykonaną usługę, my uprzednio wystawiliśmy fakturę VAT i rozliczyliśmy należny podatek i chcemy sprzedać przedmiotową wierzytelność . Powstaje pytanie o zakres straty którą możemy uwzględnić w naszym rozliczeniu. Czy w takim przypadku strata wyliczana jest przy uwzględnieniu wierzytelności w kwocie brutto, czyli wraz z zawartym w niej podatkiem od towarów i usług, czy też w kwocie netto, stanowiącej przychód należny, a więc nieuwzględniającej tego podatku?

Powyższy kwestia była przedmiotem wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie i sprowadzała się do wykształcenia dwóch sposobów obliczenia wysokości straty ze sprzedaży wierzytelności wynikającej z czynności opodatkowanej podatkiem od towarów i usług (która może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów – przypomnijmy, iż zasadą jest, iż stratę z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności nie uważa się w ogóle za koszt uzyskania przychodu, jest jednak jeden warunek, a mianowicie uprzednie zarachowanie tej wierzytelności jako przychodu należnego.

Korzystnej wykładni przepisów zarówno dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych (art. 22 ust 1 w zw. z art. 23 ust 1 pkt 34 i art. 14 ust 1 u.p.d.o.f.) jak i podatku od osób prawnych (art. 15 ust 1 w zw. z art. 16 ust 1 pkt 39 oraz art. 12 ust 3 i art. 12 ust 4 pkt 9 u.p.d.o.p.) dokonał siedmioosobowy skład. Naczelnego Sąd Administracyjnego w uchwale z dnia 11 czerwca 2012 roku I FPS 3/11, przyjmując, iż zarachowanie straty następuje przy uwzględnieniu wartości wierzytelności z należnym podatkiem od towarów i usług (wysokość nominalna).

Podatnicy, którym kontrahenci zalegają z płatnościami za sprzedane towary lub usługi, mogą skorzystać z tzw. ulgi na złe długi w podatku od towarów i usług oraz odzyskać z tego tytułu VAT należny. Aby z tego uprawnienia skorzystać, trzeba spełnić określone warunki. Zostały one określone w art. 89a ust. 2 ustawy o VAT (jednym z nich jest m.in. taki, aby wierzytelność nie została zbyta). Może się zdarzyć sytuacja, w której wierzyciel w pierwszej kolejności skorzysta z ulgi na złe długi, a następnie wierzytelność tę sprzeda. Należność zamiast przez dłużnika zostanie uregulowana przez podmiot trzeci. Czy w takiej sytuacji wierzyciel powinien zwiększyć swój VAT należny?

Sądy administracyjne (tak np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 3 listopada 2010 roku, sygn. akt III SA/Wa 444/10, czy tenże sąd ostatnio w wyroku z 29 czerwca 2012 roku, III SA/Wa 2690/11) przyjmują wykładnię przepisów, która sprowadza się do uznania, iż zbycie ww. wierzytelności na rzecz osób trzecich, nie generuje po stronie wierzyciela obowiązku dokonania korekty zwiększającej. Wykładnia językowa art. 89a ust. 2 pkt 4 i ust. 1 ustawy o VAT prowadzi do wniosku, że warunek przewidziany w tym przepisie – “wierzytelności nie zostały zbyte” – odnosi się wyłącznie do wierzytelności, wobec których podatnik nie korzystał z ulgi. Zdaniem w/w sądów przepisy podatkowe nie wprowadzają żadnych ograniczeń w zakresie możliwości zbycia wierzytelności po dokonaniu korekty z art. 89a ust. 1 u.p.t.u. Zgodnie z art. 89a ust. 2 pkt 4 u.p.t.u. aby można było obniżyć VAT należny, wierzytelność nie może być zbyta jedynie na moment dokonywania korekty.

Przeciwnego zdania są organy podatkowe (por. np. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej 14 kwietnia 2009 r., nr IPPP2/443-161/09-4/SAP) oraz NSA, który wyrokiem z 25 listopada 2011 r. wydanym do sygn. akt: I FSK 249/11 wprawdzie oddalił skargę kasacyjną Ministra Finansów, w której zarzucił on naruszenie prawa materialnego tj. art. 89a ust. 2 pkt 4 u.p.t.u w brzmieniu po 1 grudnia 2008 r. poprzez błędną wykładnię, jednakże wskazał, że wyrok był trafny, pomimo zasadności zarzutów autora skargi kasacyjnej. Aktualnie pojawił się pogląd, iż obowiązek zwiększenia podatku należnego powstaje także w przypadku uregulowania należności przez osobę trzecią. Co więcej tenże sąd przyjmuje, iż „uregulowaniem należności” jest też przymusowe ściągnięcie jej na drodze egzekucji (tak np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 15 lutego 2012 r.- I SA/Kr 2114/11). Pozostaje mieć nadzieję, iż wskazane orzeczenia były jednostkowe i nie spowodują dla przedsiębiorców nowych perturbacji w zakresie rozliczania VATu od zbytych wierzytelności.