Kontrola operacyjna – (niewystarczające) ograniczenia ustawowe

Obecna procedura karna umożliwia, niestety, w szerokim zakresie wykorzystywanie w postępowaniu karnym dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego wypełniającego znamiona przestępstwa – jest to wynik ostatnich zmian ustawodawczych.

Zgodnie ze znowelizowanym, ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (dalej „nowela marcowa”), która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r., art. 168a kpk. uzyskał brzmienie “dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 warunki odpowiedzialności karnej § 1 Kodeksu karnego, chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności“.

Oznacza to, iż obliguje on sąd do dopuszczenia dowodów uzyskanych (nawet) w wyniku naruszenia prawa (!). Ów przepis stwierdza, że organy ścigania, których podstawowym zadaniem jest ochrona porządku prawnego, w ramach swoich czynności mogą – bez konsekwencji prawnych i w sposób usankcjonowany przez ustawodawcę – naruszać procedury określone w ustawie, a co więcej (nawet) popełniać przestępstwa.

Ustawodawca wyłączył możliwość uznania dowodu za dopuszczalny jedynie w stosunku do wąskiej kategorii przypadków, tj. jeśli dowód uzyskano w wyniku zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności, lub gdy dowód uzyskano w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych. Oznacza to znaczne rozszerzenie możliwości wykorzystywania w postępowaniu karnym dowodów zdobytych w sposób niezgodny z prawem.

W myśl artykułu 168b k.p.k. (oraz art 237a k.p.k.), wprowadzonego także nowelą marcową, “jeżeli w wyniku kontroli operacyjnej zarządzonej na wniosek uprawnionego organu na podstawie przepisów szczególnych uzyskano taki dowód dotyczący innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego, niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej, prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym“.

Powstało pytanie co z dowodami uzyskanymi podczas kontroli operacyjnej jako tzw. przypadkowe znalezisko (np służby specjalne lub Policja w czasie podsłuchów wykryją nieprawidłowości przy podatku VAT, nie będących w ich pierwotnym zainteresowaniu).

Kwestią stosowania art. 168b k.p.k. zajął się Sąd Najwyższy, który w uchwale siedmiu sędziów SN z 28 czerwca 2018 r. (I KZP 4/18) wskazał, że użyte w nim sformułowanie „innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego innego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej” obejmuje wyłącznie te przestępstwa, co do których sąd może wyrazić zgodę na zarządzenie kontroli operacyjnej, w tym te, o których mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990r. o Policji.

Sąd Najwyższy podkreślił, iż przy interpretacji art. 168b k.p.k. należy nadać prymat wykładni systemowej – w szczególności systematyzacji zewnętrznej – która prowadzi do nakazu przestrzegania zasad konstytucyjnych, w tym zasady proporcjonalności. Ingerencja w wolność człowieka – jego prawo do prywatności – nie może mieć charakteru nieograniczonego. Ograniczeniem takim winien być katalog poważnych przestępstw uzasadniających ingerującą w status jednostki kontrolę operacyjną. Jeżeli zaś tak, to zarówno kontrola operacyjna o charakterze pierwotnym, jak i wtórnym, może być prowadzona wyłącznie w stosunku do przestępstw katalogowych – m.in. z art. 19 ust. 1 ustawy o Policji.

W reakcji na tę uchwałę 31 lipca 2018 r. Prokurator Generalny złożył wniosek do TK o zbadanie z Konstytucją zgodności art. 168b…